Beitilyng ─ Calluna vulgaris

Beitilyng (Calluna vulgaris (L.) Hull) er eina tegundin í ættkvíslinni Calluna Salisb., sem telst til lyngættar (Ericaceae) og tilheyrir þar undirættinni Ericoideae.

Calluna er dregið af gríska orðinu kallynein, fegra (kallos), eða fægja, sópa. Nafnið er komið til af því, að beitilyng var haft í sópa.

Beitilyng er jarðlægur eða uppsveigður, kræklóttur smárunni. Ætlað er, að það geti orðið allt að 50 ára gamalt, og er viðurinn harður og þéttur í sér.

Blöðin eru mjög lítil (2-3 mm), aflöng, barrlík og stilklaus en niður úr þeim ganga tveir separ (eyru), sem greipa um stöngulinn. Þau eru í tveimur gagnstæðum röðum á stöngli (krossgagnstæð), svo að greinar sýnast ferstrendar. Blöðin haldast á greinum á veturna en verða brúnleit.

Blóm sitja í löngum klösum á árssprotum; þau eru lítil á stuttum legg. Ummynduð, rauð-græn laufblöð, svo kölluð háblöð, lykja um hvert blóm, sem líta út eins og bikarblöð. Bikarblöðin, fjögur að tölu, eru helmingi lengri en krónublöð og eru eins á lit, rauðfjólublá (bleik-rauð). Fræflar eru átta að tölu, fræva er ein með rauðan stíl. Aldin er nærri hnöttótt hýði, en þroskast sjaldan; blómin sitja því oft lengi á lynginu og er tilvalið í þurrskreytingu.

Beitilyng blómgast ekk fyrr en í ágúst. Það er 15 til 30 cm á hæð.

Um þetta leyti árs er beitilyng að blómgast og litar víða stóra fláka rauðfjólubláa. Það vex víða um land nema á Norðvesturlandi og í miðhálendinu; einnig er það stopult á Suðurlandi.

Fyrrum var það talin afbragðs fóðurjurt og ýmist nefnt beitilyng eða beitibuski. Talsverð hjátrú loðir við beitilyngið í mörgum löndum. Eins og áður sagði sitja blóm á árssprota. Blómgist lyngið alveg fram í topp, verður vetur harður, en séu sprotaendar blómlausir þarf ekki að kvíða vetri. Af blómgun að dæma nú í ár lítur út fyrir, að vetur verði í harðari kantinum, að minnsta kosti á Norðurlandi, þar sem myndin hér að ofan var tekin.

Te af beitilyngi er sagt gott við nýrna- og blöðrusteini. Í Skotlandi eru býflugnabú oft flutt út í beitilyngsmóa síðla sumars, því að hunang úr því er sagt mjög bragðgott. Sú er trúa manna í Noregi, að það sé blóðstillandi, vegna þess að særðir skógarbirnir velta sér upp úr lynginu. Beitilyng er héraðsblóm í Vesturgautlandi í Svíþjóð.

Mýs sækja ekki á þá staði, sem beitilyngi er troðið, og úr rótum er unnt að flétta körfur. Þá er það vinsælt til litunar, bæði rót og stöngull, því að fá má fram mörg litbrigði: Gult, gulgrænt, grænt, mógrænt og dökkbrúnt, með mislangri suðu og íblöndun blásteins og vítríóls. Þá var það og notað til að súta skinn.

Á stundum má sjá hvítt beitilyng, albínóa eða hvítingja. Það hefur verið skilgreint sem sérstakt tilbrigði (forma): Calluna vulgaris f. alba (Weston) Braun-Blanq. Í Skotlandi er það talið boða gæfu að finna hvítt beitilyng, en hvergi hef eg fundið heimildir um það hér á landi. Menn skulu varast það að heimfæra erlenda siði og venjur upp á íslenzkan almúga.

 

Beitilyng hefur líka verið kallað beitibuski. Á erlendum málum heitir það:
Sænska: ljung, höstljung
Norska: røsslyng
Danska: Hedelyng
Finnska: kanerva
Enska: Heather
Þýzka: Besen-Heide, Heidekraut
Franska: bruyère commune

 

ÁHB/15.8.12

 

Leitarorð: albínói • beitibuski • beitilyng • calluna vulgaris • fóðurjurt • harður vetur • hjátrú • hvítingi • hvítt beitilyng • spáir hörðum vetri • te af beitilyngi