Pohlia ─ skartmosar

Flestir, sem hafa ferðazt um hálendi landsins og heiðar, hafa tekið eftir íðilgrænum, jafnvel blágrænum, breiðum eða bólstrum við dý og lækjasytrur. Þegar grannt er skoðað sjást oft glitrandi vatnsdropar dansa á mosabreiðu. Langoftast er um aðeins eina tegund að ræða, þó að öðrum mosa, Philonotis fontana (dýjahnappi), svipi um margt til hennar.

Mosinn, sem hér kemur við sögu, er Pohlia wahlenbergii (F. Weber & D. Mohr) Andrews, sem nefndur hefur verið lindaskart. Hann er stærstur af 11 öðrum tegundum innan Pohlia-ættkvíslar, sem vaxa flestir við nokkra rekju. Stöngull er jafnan rauður, nema á smávöxnum eintökum er hann grængulur. Blöðin eru upprétt, um 2 mm á lengd, ydd, egglaga, hvít- eða blágræn og hrinda frá sér vatni. Blaðrönd er flöt, niðurhleypt og lítið eitt tennt í endann. Blaðgrunnur er oft rauðleitur. Rif nær fram í blaðodd en gengur ekki fram úr blaði.

 

Frumur í framhluta blaðs eru tigullaga með þunna veggi, oftast 15-35 x 90-100 μm að stærð. Frumur í blaðgrunni eru breiðari en 20 μm en jaðarfrumur mun mjórri.

Plantan er einkynja og er sjaldan með gróhirzlur, sem eru egglaga með stuttan háls og drúpa. Stilkur er um 3 cm, mjór og rauður. Gró eru fínvörtótt og 14-20 μm að þvermáli.

Þó að tegundin sé mest áberandi við dý og lindir, vex hún mun víðar, meðal annars í klettum, mýrum og flögum.

 

 

 

Ættkvíslin Pohlia (skartmosar) dregur nafn sitt af þýzkum lækni, Johann E. Pohl, 1782–1834, sem var mikilvirkur á sviði grasafræðinnar. Í eina tíð var kvíslin talin til Bryaceae (hnokkmosaættar) en nýlegar rannsóknir hafa leitt í ljós, að hún er miklu skyldari Mniaceae (skænumosaætt) og var því um tíma talin til hennar. Á hinn bóginn er kvíslin þó af flestum færð til enn annarrar ættar, Mielichhoferiaceae (skartmosaættar), ásamt þremur kvíslum öðrum (Mielichhoferia, Epipterygium og Pseudopohlia), sem vaxa ekki hér.

 

Pohlia tegundir líkjast margar hverjar Bryum-tegundum. Einfaldast er að greina á milli þeirra á eftirfarandi hátt:

1 Rif nær fram í blaðenda eða fram úr blaði. Blöð á stundum greinilega jöðruð. Lengd frumna í framhluta blaða um fjórföld breidd ………………………………. Bryum
1 Rif styttra. Blöð ekki eða ógreinilega jöðruð. Lengd frumna í framhluta blaða ríflega fjórföld breidd ……………………… Pohlia

 

Greiningarlykill að íslenzkum tegundum:

1 Æxliknappar í blaðöxlum. Gróhirzla sjaldséð ……………………………………….. 2
1 Engir æxliknappar í blaðöxlum (geta verið á rætlingum) ……………………… 7

2 Aðeins einn stór æxliknappur í hverri blaðöxl …………………………………….. 3
2 Tveir eða fleiri æxliknappar í hverri blaðöxl ……………………………………….. 4

3 Æxliknappur með lítilli krónu (um 1/5 af heildarlengd knapps); smáblaðaendar 3-5 …. P. filum
3 Æxliknappar með stærri krónu (um ½-1/3 af heildarlengd knapps); smáblaðaendar oft á neðri hluta knappsins ….. P. drummondii

4 Æxliknappar trektlaga, þráðlaga eða aflangir (lengd meiri en 2x breidd) ……. 5
4 Æxliknappar egglaga eða kúlulaga (lengd minni en 2x breidd) ………………… 6

5 Æxliknappar þráðlaga, lengd meiri en 4x breidd og mjórri en 60 μm. Plöntur glansa mjög ….. P. proligera
5 Æxliknappar trektlaga til mjó egglaga, lengd 2-4x breidd eða 120-340 μm og sverari en 60 μm; enda í 3 eða 4 fingurlaga smáblaðaendum. Plöntur glansa ekki mjög. ….. P. annotina

6 Smáblaðaendar úr 1-4 stórum frumum ………………………………… P. annotina
6 Smáblaðaendar snubbóttir úr mörgum frumum ……………………. P. bulbifera

7 Blöð snubbótt, að minnsta kosti hin neðri. Snjódældaplöntur ………………… 8
7 Blöð ydd …………………………………………………………………………………… 9

8 Breið ræma af blaðrönd niðurhleypt ……………………………… P. ludwigii
8 Blaðrönd lítillega niðurhleypt ……………………………………….. P. obtusifolia

9 Grunnfrumur í blöðum breiðari en 20 μm; frumur í blaðrönd mjórri en aðrar …….. P. wahlenbergii
9 Grunnfrumur í blöðum mjórri; frumur í blaðrönd ekki mjórri en aðrar ………………………. 10

10 Blágræn blöð með áberandi málmgljáa. Frumur mjóar, um 10x lengri en breiðar ….. P. cruda
10 Plöntur öðru vísi ………………………………………………………………. 11

11 Gróhirzla aflöng, 3,5-6 mm löng, vísar út frá stilk …………………………… P. elongata
11 Gróhirzla egglaga, mest 3 mm löng, oftast drúpandi ………………………. P. nutans

ÁHB / 21. okt. 2013

 

Leitarorð: Johann E. Pohl • lækjaskart • Pohlia • Pohlia wahlenbergii • skartmosar