Schistidium – Kragamosar

 

 

Greiningarlykill að Schistidium Bruch et Schimp. – kragamosum

 

1 Plöntur einkynja; gróhizlur mjög sjaldséðar. Þráðmjóar greinar í mjög þéttum þúfum. oft rauðlitar; blöð 0,75-1,3 x 0,35-0,55 mm; hároddur göddóttur ………. S. tenerum
1 Plöntur tvíkynja, gróhirzlur algengar. Greinar mjóar eða sverar, í lausum eða þéttum þúfum ……………………………………………………………………………………………. 2

 

2 Blöð stinn með langan, mjóan brodd. Í þverskurði af rifi eru þykkveggja frumur neðan miðjufrumna (á stundum ofan einnig). Við sjávarströnd …….. S. maritimum
2 Blöð fremur grönn, lin; með styttri og breiðari brodd. Sjaldan í fjörum …………. 3

 

3 Blaðka vörtótt, aðallega á neðra borði ………………………………………………………. 4
3 Blaðka slétt; þó geta verið vörtur neðan á rifi og blaðjöðrum ……………………. 6

 

4 Blaðka að mestu tvö frumulög fyrir ofan miðju. Vörtur þéttar og lágar beggja megin á blöðku. Kvenhlífarblöð mun breiðari en önnur ……………………………. S. pruinosum
4 Blaðka að mestu eitt frumulag á þykkt; getur verið tvö lög á stöku stað. Vörtur einkum á neðra borði. Kvenhlífarblöð eins og önnur blöð …………………………… 5

 

5 Blöð í gormlaga röðum á stöngli, mjókka snögglega fyrir ofan blaðgrunn. Hæð gróhirzlu 1,0-1,3 sinnum breidd ……………………………………………………………………………….. S. strictum
5 Blöð ekki í gormlaga röðum á stöngli, mjókka smám saman frá blaðgrunni. Hæð gróhirzlu 1,5-2,3 sinnum breidd. Kranstennur >330 μm á lengd. Greinar ólívugrænar til rauðbrúnar, oft með einkennandi rauðum flekkjum …………………… S. papillosum

 

6 Gróhirzla stutt og breið, krukku- eða skállaga; hæð 0,8-1,3 sinnum breidd ………… 7
6 Gróhirzla löng og mjó, egglaga til sívöl; hæð >1,3 sinnum breidd ……………………… 11

 

7 Yfirborðsfrumur gróhirzlu með þykkum veggjum; blöð aldrei með litlausum hároddi …. 8
7 Yfirborðsfrumur gróhirzlu með þunnum veggjum; blöð nærri alltaf með litlausum hároddi …. 9

 

8 Blöð mjólensulaga eða mjótungulaga, flöt (nema kannski við grunn), eitt frumulag á þykkt. Greinar ólívugrænar til svartleitar, glansandi. Rif um 50 μm á breidd . S. agassizii
8 Blöð egglaga til egglensulaga, breið við grunn. Blöð kjöluð. Rif breitt (80-120 μm) … S. rivulare

 

9 Opkrans enginn eða nær ekki upp fyrir op á gróhirzlu …………….. S. flaccidum
9 Opkrans vel þroskaður …………………………………………………………………… 10

 

10 Gró stór, 15-25 μm að þvermáli. Blöð 1,5-2,3 mm á lengd og 0,5-1 mm á breidd .. S. platyphyllum
10 Gró lítil, 8-13 μm að þvermáli. Blöð 0,9-1,7 mm á lengd og 0,3-0,6(-0,75) mm á breidd ………………………………… S. confertum

 

11 Yfirborðsfrumur stuttar og breiðar um miðbik eða neðri hluta gróhirzlu …….. 12
11 Yfirborðsfrumur flestar langar og mjóar um miðbik og neðri hluta gróhirzlu ….. 16

 

12 Blaðrönd fíntennt fremst (fyrir neðan litlausan hárodd á efsta blaði greinar). Kranstennur rauðar, uppréttar eða oftar útstæðar, >400 μm á lengd. Kvenhlífarblöð 0,8-1,5 mm á breidd …………….. ………………………………………………………. S. apocarpum
12 Blaðrönd án tanna fremst (fyrir neðan litlausan hárodd á efsta blaði greinar) …. 13

 

13 Kranstennur mjög snúnar á endum, með mjóum götum einnig í neðri hluta …….. 14
13 Kranstennur beinar eða lítið eitt snúnar á endum, aðeins með götum í efri hluta . 15

 

14 Kranstennur rauðar, útstæðar eða uppréttar, >400 μm á lengd. Hároddur oft niðurhleyptur. Blöð undir kvenhlífarblöðum jafnstór öðrum blöðum; greinar því ekki knapplíkar ………. S. apocarpum
14 Kranstennur rauðgular til gulbrúnar, útstæðar eða baksveigðar, 350-450 μm á lengd. Hároddur ekki niðurhleyptur. Blöð undir kvenhlífarblöðum greinilega stærri en önnur blöð; greinaendar líkjast því litlum knöppum …………………………………….. S. flexipile

 

15 Frumur neðst í blaðrönd ferhyrndar, langar, litlausar með þykka þverveggi. Hároddur oft niðurhleyptur ……………………………………………………………………………. S. frigidum
15 Frumur neðst í blaðrönd stuttar og breiðar, skera sig lítið sem ekkert úr. Hároddur stuttur og mjórri en aðrir hlutar blaðsins (vantar oft) ………………………. S. dupretii

 

16 Blaðrönd útundin næstum fram í blaðodd. Blaðka eitt frumulag, blaðrönd getur verið tvö frumulög á þykkt á stöku stað. Blaðfrumur oftast ferhyrndar með hnúðótta veggi. Kven-hlífarblöð mjó, 0,75-0,6 mm á breidd; blöð næst undir þeim liggja þétt að stöngli ……………… S. dupretii
16 Blaðrönd slétt eða útundin að 80% af lengd blaðs. Blaðka víða tvö frumulög á þykkt í efri hluta. Blaðfrumur oft kringlóttar með slétta veggi í efri hluta ………………………. 17

 

17 Hároddur flatur og þunnur, oft breiður. Kranstennur jafnan mjög götóttar. Blöð framarlega á greinum skærgul í K+ ……………………………………………………………….. 18
17 Hároddur enginn eða stífur og bústinn. Kranstennur heilar eða lítið götóttar. Blöð framarlega á greinum rauð til gulrauð í K+ ……………………………………………………. 19

 

18 Hároddur oftast hvass- og þétttenntur. Kranstennur gular eða rauðgular. Blöð ekki í greinilegum röðum. Frumuveggir lítillega hnúðóttir í neðri hluta blaðs …. S. confertum
18 Hároddur sléttur eða með smáar, snubbóttar tennur ………………………. S. venetum

 

19 Greinar svartar og glansandi. Hároddur stuttur eða enginn …………….. S. atrofuscum
19 Greinar ólívugrænar til dökkbrúnar, fremur mattar. Hároddur oft langur eða enginn ……. 20

 

20 Blaðrönd slétt og ótennt, oftast án hárodds. Kvenhlífablöð kúpt, mjó-egglaga til mjó-tungulaga með flatar blaðrendur, snubbótt en með stuttan hárodd; ólík öðrum blöðum. .. S. submuticum
20 Blaðrönd oft tennt og vörtótt fremst (getur verið slétt). Kvenhlífarblöð lensulaga til egglensulaga, með útundnar blaðrendur, langydd, oftast með langan hárodd; lík öðrum blöðum .. S. crassipilum

 

 

Listi yfir tegundir og íslenzk nöfn:

Schistidium Bruch & Schimp.
agassizii Sull. & Lesq. — Svalkragi
apocarpum (Hedw.) Bruch & Schimp. — Roðakragi
atrofuscum (Schimp.) Limpr. — Skjónukragi
confertum (Funck.) Bruch & Schimp. — Gullinkragi
crassipilum H. H. Blom — Brandakragi
dupretii (Thér.) W. A. Weber — Smákragi
flaccidum (De Not.) Ochyra — Perlukragi
flexipile (Lindb. ex Broth.) G. Roth — Holtakragi
frigidum H. H. Blom. — Grjótakragi

maritimum (Turner) Bruch & Schimp. — Fjörukragi
papillosum Culm. — Vörtukragi
platyphyllum (Mitt.) H.Perss. — Bakkakragi
pruinosum (Wilson ex Schimp.) G. Roth — Örðukragi
rivulare (Brid.) Podp. — Lækjakragi
strictum (Turner) Loeske ex Mårtensson — Bollakragi
submuticum Zickendr. ex H. H. Blom — Veggjakragi
tenerum (J. E. Zetterst.) Nyholm — Þráðkragi
venetum H. H. Blom — Heiðakragi

 

Yfirlit yfir Schistidium skipt í hópa:

Rivulare group; (4 teg.):

Blöð með mjög stuttum eða engum hároddi; K+ gefur rauðan eða rauðgulan lit. Frekar stuttar og lítið hnúðóttar. Baukur stuttur og breiður, hálfkúlu- til bollalaga; yfirborðsfrumur gróhirzlu ± þykkveggja. Kranstennur langar og breiðar, oft sveigðar. Gró stór, flest 14-24 (-36) µm.

Schistidium agassizii
Schistidium maritimum
Schistidium platyphyllum
Schistidium rivulare

 

Apocarpum group; (5 teg.):

Þurr blöð ± sveigð; K+ gefur rauðan eða rauðgulan lit. Blaðrönd útundin fram í blaðenda eða að hároddi; blöð oft tennt eða vörtótt framan til; hároddur þunnur og fínn; rif oft vörtótt á baki; Blað eitt frumulag á þykkt; Yfirborðsfrumur gróhirzlu þunnveggja; ferningslaga eða ferhyrndar með langhlið þvert á lengdarás gróhirzlu. Kranstennur ± sveigðar. Gró lítil, flest 9-15 µm.

Schistidium apocarpum
Schistidium flexipile
Schistidium papillosum
Schistidium pruinosum
Schistidium strictum

 

Robustrum group; (1 teg.):

Blöð slétt, K+ gefur rauðan eða rauðgulan lit. Blaðrönd útundin fram í blaðodd eða að hároddi. Blöð eitt frumulag á þykkt. Frumur í blöðum neðarlega fremur langar og hnúðóttar. Gróhirzla aflöng; yfirborðsfrumur flestar aflangar með misþykka veggi; mynda ± óreglulegt mynztur. Varafrumur neðst á gróhirzlu. Kranstennur í fyrstu útstæðar en síðar verða þær baksveigðar.

Schistidium dupretii

 

Confertum group; (4 teg.):

Plöntur ólífugrænar, oft með gulum blæ. Blöð lítil, slétt; K+ gefur gulan lit; hároddur þunnur og ± flatur. Frumur neðst í blaðrönd skera sig úr með þykka þverveggi. Frumur fremst í blaði mjóar (6-9 µm). Kranstennur ± óreglulegar.

Schistidium confertum
Schistidium flaccidum
Schistidium frigidum
Schistidium venetum

 

Tenerum group; (1 teg.):

Schistidium tenerum

 

Atrofuscum group; (3 teg.):

Blöð slétt; K+ gefur rauðan eða rauðgulan lit. Blaðrönd slétt eða útundin neðst um ¾ af blaðlengd; blað að hluta tvö frumulög að þykkt framarlega; frumur ± ferningslaga og lítið sem ekkert hnúðóttar um miðbik blaðs og ofar; hároddur grófgerður, jafnan sívalur efst. Yfirborðsfrumur gróhirzlu flestar aflangar til ferhyrndar.

Schistidium atrofuscum
Schistidium crassipilum
Schistidium submuticum

 

ÁHB / 28. september 2014

 

P.s. Höfundur hlaut styrk frá Hagþenki 2014 til ritstarfa.

 

 

 

Leitarorð: Bakkakragi • Bollakragi • Brandakragi • Fjörukragi • Grjótakragi • Gullinkragi • Heiðakragi • Holtakragi • kragamosar • Lækjakragi • Örðukragi • Perlukragi • Roðakragi • Schistidium • Skjónukragi • Smákragi • svalkragi • Veggjakragi • Vörtukragi • Þráðkragi