Ættkvíslin Barbilophozia Loeske (larfamosar), sem hér er fjallað um sem eina heild, er á stundum undirættkvísl í Lophozia. Þeirri ættkvísl er skipt í 8 undirkvíslir og sumum þeirra síðan skipt í geira (sectio). Ættkvíslin tilheyrir Lophoziaceae (lápmosaætt) ásamt sex öðrum kvíslum.
Plöntur eru miðlungi stórar til smáar, jarðlægar, uppsveigðar eða uppréttar. Hliðarblöð eru undirsett, það er fremri blaðrönd liggur undir aftari blaðrönd næsta blaðs fyrir framan. Blöð eru fest ýmist á ská eða nærri þvert á stöngul.
Hliðarblöð eru klofin í 3 eða 4 sepa (sjaldan 5). Undirblöð eru jafnan greinileg. Séu hliðarblöð aðeins klofin í 2 sepa, eru undirblöð mjög áberandi.
Lykill að tegundum innan Barbilophozia
1 Blöð klofin í 2 (-3) sepa. Undirblöð stór, útstæð og áberandi. Æxlikorn gulgræn .. B. kunzeana
1 Blöð klofin í 3 eða 4 sepa ………………………………….. 2
2 Flest blöð klofin í 4 sepa …………………………………………………… 3
2 Flest blöð klofin í 3 sepa ……………………………………………. 6
3 Blöð djúpt klofin, undirblöð djúpt tvíklofin, stór. Vik ydd eða bogadregin …….. B. quadriloba
3 Blöð grunnt klofin, undirblöð smá ……………………………………….. 4
4 Separ snubbóttir. Engin undirblöð eða illa þroskuð. Blöð nánast fest langs eftir stöngli. Engin æxlikorn. Blaðrönd bein …………………………. B. barbata
4 Separ yddir. Blaðrendur mikið eða lítið bognar. Æxlikorn rauðbrún eða engin …………. 5
5 Blaðrönd, sem snýr að neðra borði, áberandi lengri en hin, og mikið bogadregin. Blaðrönd á efra borði nær yfir miðju stönguls. Engin æxlikorn. Breidd blaða mun meiri en lengdin ……………… B. lycopodioides
5 Blaðrendur um það bil jafnlangar, nokkuð bogadregnar. . Blaðrönd á efra borði nær ekki yfir miðju stönguls. Oft með æxlikorn. Breidd og lengd blaða álíka …….. B. hatcheri
6 Undirblöð stór, tvíklofin og með tennur á hliðum. Blaðrönd að neðra borði með langar tennur. Engin æxlikorn. Blaðfrumur 15-30 µm á breidd ………… B. floerkei
6 Undirblöð allaga eða þráðlaga, á stundum engin. Blaðrönd að neðra borði með eina tönn eða enga. Oft með æxlikorn. Blaðfrumur 20-35 µm á breidd ………… B. atlantica
Lýsing á tegundum
Barbilophozia atlantica (Kaal.) Müll.Frib. — holtalarfi
Rauð eða rauðbrún æxlikorn á mjóum sprotum, (2-)3(-4) separ á blöðum, separ vísa inn að stöngli, stórar blaðfrumur, 23-32 x 23-34 µm, undirblöð vantar á stundum.
Vex í klapparholtum og mólendi. All algeng um landið norðvestanvert, en strjál á Vestur- og Norðurlandi.
Barbilophozia barbata (Schmidel ex Schreb.) Loeske — brekkularfi
Blöð klofin í (2-) 4 (-5) sepa, svipuð á lengd og breidd, blöð mjög skástæð á stöngli, aftari blaðrönd ívið lengri en hin fremri, sem oftast er nær bein. Hvorki tennur né æxlikorn. Undirblöð smá og á stundum engin.
Er víða um landið suðvestanvert en sjaldgæf annars staðar. Vex í mólendi en einnig í þýfðu votlendi og rökum klettum.
Barbilophozia floerkei (F.Weber & D.Mohr) Loeske — heiðalarfi
Með 3 sepa, tennur á blaðrönd, sem snýr að neðra borði, úr stuttum frumum, stór undirblöð, næstum klofin niður að grunni, oftast með mörgum tönnum.
Vex í grónu landi, snjódældum og við læki. All algeng um landið vestanvert og um mitt Norðurland.
Barbilophozia hatcheri (A.Evans) Loeske — urðalarfi
Tegundin getur líkzt Tritomaria quinquedentata (skáhaka), en sú tegund er ekki með undirblöð. Þá geta smávaxnar tegundir einnig líkzt B. floerkei og B. atlantica. Á B. hatcheri má þó alltaf finna tennur í blaðrönd með frumum á bilinu 40-100 µm og einnig broddydda sepa. Sjá einnig B. lycopodioides.
Vex í margs konar gróðurlendi, þurru sem röku. Allalgeng um mest allt land.
Barbilophozia kunzeana (Huebener) Müll.Frib. — mýralarfi
Þar sem blöð tegundar eru aðeins með 2 sepa er hætta á að rugla henni saman við tegundir innan Lophozia og Leiocolea. Það, sem einkum greinir þessa tegund frá öðrum, er, að vik nær niður allt að blaðmiðju, festing blaða er nær þvert á stöngul og undirblöð oftast klofin niður að grunni.
Algeng um mestan hluta landsins, en einna sízt á Suðurlandi. Vex einkum þar sem deigju er að finna.
Barbilophozia lycopodioides (Wallr.) Loeske — lautalarfi
Blöð klofin í (3-) 4 misstóra sepa, tennur á fremri blaðrönd langar, serpar broddyddir, Fremri blaðrönd er mun lengri en hin aftari og ekki jafn bogadregin. Vik nær niður um þriðjung af blaði. Engin æxlikorn. Tegundin er náskyld L. hatcheri, sem er oft með æxlikorn svo og frjó- og egghirzlur og með dýpri vik; þá er lítill munur á lengd hliðar blaða, sem eru lítið bogadregnar.
Vex í vel grónum hlíðum, lyngbrekkum og snjódældum. Vex all víða um norðanvert land.
Barbilophozia quadriloba (Lindb.) Loeske — vætularfi
Blöð eru klofin langoftast í 4 sepa (sjaldan 2 eða 3) um helming eða meira, tennur oft bæði á fremri og aftari blaðrönd, engin æxlikorn. Blöð mjög lík og á Tetralophozia setiformis, en á þeirri tegund eru tennur á blaðrönd í viki á milli sepa.
Vex þar sem einhverja deigju er að finna. Vex dreift um mest allt land.
ÁHB / 30. marz 2017
Helztu heimildir:
Ágúst H. Bjarnason, 2009: Tegunda- og samheitaskrá um íslenzka lifurmosa og hornmosa (Marchantiophyta et Anthocerotophyta). Fjölrit Vistfræðistofu n:r 37.
Bergþór Jóhannsson, 2000: Íslenskir mosar. Lápmosaætt, kólfmosaætt og væskilmosaætt. – Fjölrit Náttúrufræðistofnuna 41.
Tomas Hallinbäck och Ingmar Holmåsen, 2008: Mossor. En fälthandbok. – Interpublishing. Stockholm 2008. 288 s.
Damsholt, K., 2002: Illustrated Flora of Nordic Liverworts and Hornworts. – Nord. Bryol. Soc. Lund. 840 s.