Tveir millistéttamosar

 

Í rekju og hlýindum hér á suðvesturhorni landsins er vöxtur mosa með miklum ágætum. Nú þegar sól hækkar á lofti og hlýir vindar blása úr suðri, er skammt að bíða þess, að mosar taki að vaxa hér á veggjum og á milli gangstéttarhellna. Vöxtur mosa hefst á undan flestum plöntum öðrum að vori, síðan dregur úr honum á miðju sumri og undir haust hefst hann að nýju eitthvað fram að veturnóttum eftir tíðarfari. Í mildri vætutíð verða þeir áberandi.
Víða á gömlum, steyptum veggjum hér í bæ vaxa mjög sjaldséðar tegundir og mynda ásamt öðrum einstök gróðurfélög. Menn skulu því fara varlega áður en þeir láta vatnsdæluna ganga yfir gamla veggi.
Á hinn bóginn eru mun færri tegundir, sem ná að vaxa á milli gangstéttarhellna. Þar eru einkum tvær tegundir ríkjandi. Annars vegar er það hlaðmosi, Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid., og hins vegar silfurhnokki, Bryum argenteum Hedw.

Innan um þessar aðaltegundir vaxa ýmsar aðrar. Af þeim má nefna rjóðhettu, Orthotrichum anomalum Hedw., engjalokk, Brachythecium rutabulum (Hedw.) Schimp., götulokk, B. albicans (Hedw.) Schimp. og hrokkinskeggja, Grimmia torquata Hornsch.

Einnig eru þar oft hinar algengustu tegundir eins og móasigð, Sanionia uncinata (Hedw.) Loeske og ýmsar gamburmosategundir, Racomitrium spp. Þá ná einnig stöku háplöntur (æðaplöntur) rótfestu á milli hellnanna. Skulu þar nefndar aðeins græðisúra, Plantago major L., skammkrækill, Sagina procumbens L. og augnfró, Euphrasia wettsteinii Gussarova svo og all nokkrar grastegundir.

Hlaðmosi (Ceratodon purpureus) er meðal hinna algengustu tegunda hér á landi, frá fjöru til fjalls. Hann er einna algengastur við mannabyggðir, en vex líka í sendnum jarðvegi, bæði þurrum og rökum, melum urðum, móum og holtum og á stofnum trjáa.
Erfitt er að benda á eitt einkenni umfram önnur til þess að þekkja tegundina. Gróhirzlur þroskast snemma vors og sitja á vínrauðum stilkum (1-3 cm á lengd); stilkarnir verða síðan brúnleitir. Snemma vors og fram á sumar er tegundin víða mjög áberandi, einmitt vegna litarins. Liturinn er þó eilítið breytilegur eftir því hvort horft er undan eða á móti birtunni. Í fyrstu eru gróhirzlur grænar en verða rauðar með aldrinum og að lokum gulbrúnar. Þurrar hirzlur eru settar djúpum skorum og neðst á þeim er lítill hnúður.
Tegundin er mjög breytileg. Plönturnar eru uppréttar, að 4 cm á hæð, með grænum blöðum, sem þó geta verið brún- eða rauðleit efst. Blöðin eru flest um 1 til 2 mm á lengd, ydd og með gilt rif, sem nær oftast út í blaðodd og stöku sinnum lengra. Blaðröndin er útundin frá grunni, nema fremst. Neðst í blaði eru frumur rétthyrndar og ferningslaga framar (eða sexhyrndar); frumur vörtulausar.

Silfurhnokki (Bryum argenteum) er dreifður um landið og vex í klettum, á steyptum veggjum og á harðbalajörð við götur og á milli gangstéttarhellna.
Þetta er fjölær tegund, allt að 15 mm á hæð með þéttstæð, aðlæg blöð, 0,5-1,0 mm á lengd, kúpt, egglaga, oftast ydd og heilrend. Rif er mjótt og endar oftast neðan við blaðodd. Oft eru blöð rauðleit við grunn, þá græn um miðbikið og fremst litlaus. Þess vegna er mosinn jafnan silfurlitur eða grænhvítur til að sjá.
Í blaðöxlum eru jafnan æxliknappar og sérstakar smágreinar, sem stuðla að kynlausri fjölgun mosans. Silfurhnokki myndar sjaldan gró.

Smekkur manna er æði misjafn. Það sem sumum þykir fallegt, finnst öðrum ljótt. Mörgum þykir prýði af mosa á milli gangstéttarhellna en aðrir gera allt sem þeir geta til þess að uppræta hann. Þegar menn skafa hann upp, er sérstaklega hætt við, að smábútar dreifist um víðan völl og taki að vaxa á öðrum stöðum. Sérstaklega á þetta við um silfurhnokka. Vilji menn endilega ganga að mosanum dauðum, mætti reyna sterka saltlausn eða veika zinkklóríðlausn. Ávallt skulu menn þó fara varlega í sakirnar.

 

Aðvörun:

Á þessum stað: http://floraislands.is/mosar.html stendur skírum stöfum orðrétt:

»Eini íslendingurinn sem lagt hefur stund á mosaflóru Íslands af nokkurri alvöru, er Bergþór Jóhannsson.«

Menn eru því beðnir um að trúa því mátulega, sem greint er frá á vefslóð þessari.

ÁHB / 14.2. 2013

 

 

Leitarorð: Bryum argenteum • Ceratodon purpureus • gangstéttarhellur • Hlaðmosi • mosi milli hellna • Silfurhnokki