Veðurdagar – Að kveldi skal veður lofa

BÆKUR – Náttúrufræðirit
Veðurdagar
Eftir Unni Ólafsdóttur og Þórarin Eldjárn. 240 bls.
Útgef. er Vaka-Helgafell 1999. – Ritdómur, Morgunblaðið 28. desember 1999:44.

TVÍMÆLALAUST er þörf á að glæða þann áhuga á veðri, sem býr með þjóðinni. Sífellt færri verða beint háðir veðráttu við dagleg störf, og því er mikil hætta á, að margvíslegur fróðleikur tapist smám saman, því að eftirtekt manna slævist ótrúlega fljótt. Það er vel til fundið hjá höfundum bókar að stuðla að því, að fólk skyggnist til veðurs og skrái hjá sér helztu atriði því tengd. Bók þessa er kjörið að hafa heima eða í sumarhúsi, þar sem dvalizt er um langan tíma. Í bókinni eru auðir reitir fyrir hvern dag ársins, þar sem fólk getur skrifað hita, loftvog, vind, úrkomu og ský næstu fimm ár ásamt stuttum athugasemdum að auki. Nú er varla nokkur svo aumur, að hann geti ekki sjálfur fengið sér litla kompu til þess að hripa þetta niður hjá sér, en það verður mörgum auðveldara og betra skipulag á hlutunum, ef þetta er fært í sérstaka bók, þar sem einnig er unnt að sækja gagnlegar leiðbeiningar.

Við upphaf hvers mánaðar er kvæði eða gamall vísdómur um veðráttu, og síðan er stuttur inngangur um frumatriði veðurfræðinnar. Allt er þetta skilmerkilega gert. Inngangskaflar eru þó í styttra lagi og þar hefðu mátt vera fyllri upplýsingar, til dæmis um hvernig má áætla veðurhæð út frá áhrifum á landi. Einnig hefði komið sér vel að hafa stuttar leiðbeiningar um úrvinnslu gagna til að öðlast yfirlit yfir veðráttuna. Á óvart kom, að eitt af vindabeltunum er svo nefnt hrossabelti, á milli staðvindabeltis og vestanvindabeltis, en það hefur sá er hér ritar aldrei heyrt um áður.

Þá er fyrir sérhvern dag ársins safnað saman nokkrum veðurlýsingum og atburðum tengdum veðri eða vel valin vísa, ef ekkert markvert hefur gerzt. Eins og segir í inngangi bókar, eru til miklar heimildir um veður og verður sá brunnur seint tæmdur. Erfitt er að leggja dóm á, hvernig val hefur tekizt. Það segir lítið um veðrið, þó að umferðaröngþveiti myndist í Reykjavík í hríðarbyl eða moldrok sé á Suðurlandi. Á hinn bóginn eru tínd til fjölmörg forvitnileg dæmi um snögg veðrabrigði og skyndilegt áhlaupsveður og afleiðingar þess vítt um land. Þá er og getið um jarðskjálfta og eldgos. Um eldgosið norðaustur af Heklu 1913 er það að segja, að nafnið Mundafell var þá ekki til, heldur er það til komið seinna og kennt til tveggja manna, er báðir hétu Guðmundur og urðu fyrstir til að kanna umbrotin. Veðurlýsingarnar eru teknar saman fyrst og fremst til glöggvunar og samanburðar og hvergi er gerð nákvæm grein fyrir málum. Þó er oftast auðvelt að átta sig á efni, þó að í símskeytastíl sé, eins og um snjóflóðin í Neskaupsstað 1974. Sums staðar gætir svo lítillar ónákvæmni í frásögn miðað við frumheimild. Nefna má sem dæmi haglveðrið í Biskupstungum 10. júlí 1875. Á sama degi er getið um eldingu í Svínadal en ekki sagt nánar frá hvar hann er, svo að allnokkrir staðir koma til greina. Af efni, sem eg tel að hefði átt heima í bókinni, skal einungis minnzt á hörmulegt slys í Kollsvík í Rauðasandshreppi 3. desember 1857, þegar bylur skall á bæinn, svo að af viðunum í baðstofunni fannst ekki eftir nokkur spýta einni alin lengri og hey þverkubbaðist sundur sem hnífskorið væri. Kona og barn létust. Hér hefur að líkindum verið á ferð skýstrókur ( eða -strokkur), sem er afar sjaldgæft fyrirbrigði hérlendis.

Innan á kápu bókar eru góðar litmyndir af helztu flokkum skýja og eiga margir eftir að glöggva sig á þeim. Óþarft er að hafa sömu myndir beggja vegna, og hefði verið kjörið að hafa öðrum megin veðurkort af lægð og vindsveip yfir Íslandi, ásamt þverskurði og nákvæmum skýringum. Bókin er annars ágætlega hönnuð, prentvillur fáar og texti skýr, þó að tæplega sé hægt að taka undir það sem segir á síðu 50: »Hnattstaða landsins hefur áhrif á sólarhæð og árstíðaskipti,« þótt hægt sé að skilja hvað við er átt, það er að segja, að sólarhæð fer eftir breiddargráðu staðar sem og árstíðaskipti. Á stöku stað er ekki fullt samræmi á milli atriða, eins og gagn- og gegnsær; millí- og sentimetri. Í Bréfi til Láru segir Þorbergur Þórðarson: »Veðráttan er eitthvert þyngsta bölið, sem ég á við að búa,« og það þarf ekki að fara í neinar grafgötur um það, að veðráttan hér á Fróni hefur oftsinnis valdið mönnum þungum búsifjum og kostað ófá mannslíf. Um þetta vitna ótal atburðir en einnig hefur veðrátta á sér aðrar hliðar, sem hafa orðið skáldum og hagyrðingum að yrkisefni. Þar er einnig úr ýmsu að velja og er mörgum myndum brugðið upp í þessari bók. Veðurfar hefur mótað okkur öll og líf í þessu landi og svo mun verða um ókomin ár, þrátt fyrir bættan aðbúnað á öllum sviðum. Það er því fullt eins mikilvægt og áður að fólk átti sig á veðri og veðrabrigðum og skilji sem bezt duttlunga veðurlagsins. Ef samvizkusamlega er skráð í bókina eins og til er ætlazt mun fólk minnast liðinna stunda á annan hátt en áður. Þá uppgötvar fólk líka, hvað í raun þarf að skrá lítið til að muna mikið. Bók þessi er því í nokkrum sérflokki, því að hún sameinar fróðleik og minningar, sem menn búa að alla tíð. Fyrir því verður hver maður ríkari, sem tekur þessa bók í fóstur.